پارك ملي خبر (Khabr) با وسعتي حدود ۱۵۰هزار هكتار يكي از بزرگترين پارك‌هاي ملي ايران است و در استان كرمان قرار دارد. اين پارك در فاصله ۶۰ كيلومتري جنوب شهر بافت قرار دارد و در سال ۱۳۷۹ از سوي سازمان حفاظت محيط زيست به عنوان پارك ملي معرفي شد. پارك ملي خبر يازدهمين منطقه‌اي است كه در ايران عنوان پارك ملي را به خود اختصاص داده است. پس از بررسي‌هاي انجام شده در سال ۱۳۵۴، منطقه خبر و روچون، در ليست پناهگاه و مناطق حفاظت شده كشور ثبت شد. و در سال ۱۳۷۸ بخش اعظم آن تحت عنوان پارك ملي خبر به تصويب شوراي عالي محيط زيست رسيد.
اقليم
مهم ترين توده هاي هوايي مؤثر بر محدوده در فصل زمستان، توده هاي پرفشار شمالي و به‌طور مشخص سيستم پرفشار سيبري. سيستم پر فشار آزر از سمت اقيانوس اطلس شمالي، سيستم كم فشار مديترانه‌اي و سيستم كم فشار سودان است. در فصل تابستان نيز جريان هاي كم فشار تابستانهٔ هند (مونسون) و كم فشار حرارتي كوير مركزي و لوت محدوده مورد نظر را تحت تأثير قرار مي دهد. بر اساس مطالعات انجام شده به روش آمبرژه، در محدوده مورد مطالعه، چهار اقليم خشك سرد، خشك نيمه سرد، خشك معتدل و بياباني گرم ميانه ديده مي شود كه بيشترين وسعت به اقليم خشك نيمه سرد اختصاص دارد.
منشأ اصلي بارندگي در پارك كه بيشتر زمستانه است، جريان هاي مديترانه اي بوده و ميانگين بارندگي سالانه ۲۵۳/۶۹ ميليمتر مي باشد. ميانگين سالانهٔ دماي روزانه بين ۱۳/۷ تا ۲۵/۳ درجه سانتيگراد متغير است. متوسط تعداد روزهاي يخبندان ۷۸ روز در سال و حداكثر ميانگين سالانه رطوبت نسبي، ماهانه ۴۷ درصد است. جهت باد غالب از آبان تا ارديبهشت غربي و جنوب غربي، از خرداد تا مهر ماه شمالي و ميانگين سرعت باد غالب ۵/۴ متر بر ثانيه در جهت شمال است.
ارتفاعات منطقه
بخش اعظم اين منطقه به وسيله كوهها پوشيده شده، اما پراكندگي اين ارتفاعات در تمامي سطح پناهگاه يكسان نيست. به جز كوه بزرگ و كوچك خبر كه در شمال غربي پناهگاه به صورت منفرد ديده مي شود. ديگر كوههاي مرتفع موجود در پناهگاه، به صورت رشته كوهي از شمال شرقي تا جنوب غربي پناهگاه كشيده شده است. همچنين وسعت زياد منطقه باعث ايجاد دره هاي بسياري شده كه از مهمترين آنها مي توان به دره شاه ولايت، دره خبر، دهنه گردو و … اشاره كرد. دو قله اصلي چاه برف و برج شوم از ديگر جلوه هاي طبيعي اين منطقه است. همچنين غار شب پره كه در كوه خبر واقع شده و شبيه تالار بزرگي با ۴۰ متر ارتفاع و ۲۰ متر پهنا است كه ديوار ه اي صيقلي بر پيشاني آن مشاهده مي شود.
در اين پناهگاه دشتهاي مختلفي نظير: دشت مركزي، دق عليجان، دشت ميل زنگي و … وجود دارد كه زيستگاههاي مناسبي براي انواعي از جانوران مي باشد. به دليل كمبود ريزشهاي جوي، ميزان آبهاي سطحي منطقه بسيار ناچيز است. به جز ايامي كه در اثر بارندگي شديد مسيلها آبدار مي گردند. بقيه مواقع سال اكثر مسيلها خشك و بي آب بوده و ساكنان منطقه همچنين وحوش و دامها، نياز خود را از آبهاي زيرزميني تأمين مي كنند. چشمه ها، رودخانه ها، چاهها، قنوات و ريزابهاي موقت و فصلي از منابع آبي اين منطقه به شمار مي آيند. پارك ملي خبر (Khabr) يكي از بزرگترين پارك هاي ملي ايران است.
پوشش گياهي
از نظر پوشش گياهي ۵۲/۸ درصد از گونه هاي گياهي اين منطقه و پناهگاه حيات وحش روچون متعلق به منطقهٔ رويشي ايران–توراني، ۱۲٫۱ درصد آن تعلق به منطقهٔ رويشي صحرا–سندي و ۹٫۸ درصد. آن مشترك بين اين ۲ منطقه است. بر اساس آخرين مطالعات انجام شده در حدود ۷۵۰ گونهٔ گياهي متعلق به ۲۸۸ جنس و ۷۵ شناسايي شده است كه از اين مقدار ۱۲۰ گونه بومي اين منطقه مي باشد. بيشترين تعداد گونه هاي درختي و درختچهاي به جنس Amygdalus، بيشترين تعداد گونه هاي علفي و بوته اي به جنس AStragalus . و بيشترين گونه هاي بوته اي به خانواده Legorminosae اختصاص دارد.
پارك ملي خبر در بردارنده بقاياي اجتماعات گياهي ارزنده اي چون بنه، بادام، كهكم و ارس است. همچنين گونه هاي با ارزشي چون انار شيطان، كنار، زيتون وحشي، استبرق و كهور در اين منطقه ديده مي شود. اين پارك به دليل كوهستاني بودن، تنوع اقليمي و توپوگرافي از توان گونه زايي بالايي برخوردار است. وجود ۸۰ گونهٔ بومي نشان از ارزش حفاظتي بالاي منطقه دارد.
آب و هواي منطقه
بر اساس طبقه بندي توپوبيوكليماتيك، ۴ رويشگاه در محدودهٔ مورد مطالعه قابل تفكيك است. اين رويشگاه ها شامل رويشگاه دشت سردسيري، كوهستان سردسيري، بخش معتدله، دشت گرمسيري و كوهستان نيمه گرمسيري است. در بررسي تيپولوژي منطقه، ۲۷ تيپ گياهي شناسايي شده است كه ۱۶ تيپ آن درختي و درختچهاي است. عناصر اصلي رويش هاي جنگلي منطقه مورد مطالعه را گونه هاي كيكم، بنه، ارچن، بادام كوهي، تنگرس، اُرس، هوم، كُنار، قوسك، رزوك، ترويت، شن، سياچوب و رزوك خوراكي تشكيل مي دهد كه چهارگونهٔ اول در مجموع ۶۰ درصد فراواني عناصر رويش هاي جنگلي را به خود اختصاص داده اند.
درخت بنه به دليل فراواني و نقش آن در ساخت تيپ هاي اصلي و سطح تاج پوشش مهم ترين عنصر سازنده رويش هاي جنگلي در محدودهٔ پارك به‌شمار مي رود.در سال هاي اخير به دليل شيوع آفت نيمه انگلي لورانتوس در پايه هاي بادام كوهي، كيكم، ارچن و تنگس خسارات شديدي به پوشش گياهي اين پارك وارد آمده به‌طوري كه تخمين زده مي شود بيش از دو سوم از پايه هاي ياد شده آلوده به اين آفت و در معرض خشكيدن باشند.
حيات وحش پارك ملي
پارك ملي خبر به دليل برخورداري از گسترهٔ دشت در جوار كوهستان و طيفي از گياهان انبوه و متراكم تا باز و تنكا، زيستگاه هاي متنوع و گوناگوني را براي وحوش فراهم آورده است. ضعف مديريت منطقه به دليل كمبود امكانات كنترل و نظارت به همراه شدت تعارضات موجود در منطقه. مانند شكار بي رويه، تغيير كاربري و چراي دام، افت كيفيت زيستگاه هاي حيات وحش را سبب گرديده است. با وجود اين ارزيابي كيفيت زيستگاه هاي پارك كه با توجه به عوامل درون زيستگاهي و برون زيستگاهي انجام شده است. نشان مي دهد كه بخش عمده اي از پارك داراي زيستگاه هاي خيلي خوب و مناسب بوده و از تنوع گونه اي بالا برخوردار است.
براساس اين مطالعه زيستگاه هاي كوهستان خبر، كفهٔ دق عليجان و زنجير آويز از نظر كيفيت جزء بهترين زيستگاه هاي پارك بشمار مي آيند. در حال حاضر پارك ملي خبر داراي ۳۴ گونهٔ پستاندار متعلق به ۱۴ خانواده و ۶ راسته، ۷ گونهٔ پرندهٔ مهاجر، ۸۵ گونهٔ پرندهٔ بومي و ۳۱ گونهٔ خزنده است كه نشان از غناي گونه اي منطقه دارد. پارك ملي خبر و پناهگاه حيات وحش روچون ضمن برخورداري از تنوع گونه اي بالا، گونه هاي حمايت شده و با ارزشي چون پلنگ. جبير، كاراكال، روباه شني، هوبره، عقاب طلايي و… را در خود حفظ مي كند. مهمترين گونه هاي بارز منطقه را قوچ و ميش، كل و بز، جبير و پلنگ تشكيل مي دهد.
حيوانات كمياب
همچنين يكي از معدود مناطق ايران است كه رودك عسل خوار در آن زندگي مي كند كه يكي از حيوانات كمياب در ايران و جهان است. از ديگر جانوران اين زيستگاه مي توان به پستانداراني همچون شغال، كفتار، گراز، گرگ، آهو، خرگوش و … اشاره نمود. همچنين انواع پرندگان شكاري از جمله عقاب دو برادر، عقاب مارخور، دليجه كوچك، شاهين، پيغو و قرقي در اين زيستگاه مشاهده شده اند. پرنده جيرفتي كه از جمله پرندگان كمياب محسوب مي شود در اين پناهگاه زندگي مي كند. شايان ذكر است كه اين محدوده زيستگاه گونه هاي با ارزشي چون خرس سياه، گورخر ايراني و دال بوده است كه هر سه گونه در اين منطقه منقرض شده اند.
به گفته ساكنين منطقه تا سال ۱۳۴۱ شمسي در كوه بزرگ خبر، كوه زنجير آويز و … خرس سياه آسيايي زندگي مي كرده . غذاي خود را از ميوه هاي اهلي و وحشي نظير زيتون، انجير، خرما و همچنين عسل تامين ميكرده است. جمعيتي از گورخر ايران نيز تا سال ۱۳۴۱ در دق عليجان زندگي مي كرده كه از آن سال به بعد اين حيوان در منطقه ديده نشده است. امروزه حدود ۸ راس گورخر از ساير زيستگاه ها به سايت تكثير و پرورش گورخر ايراني در پارك ملي خبر منتقل شده تا در صورت ازدياد و امكان، اين گونه مجدداً به منطقه معرفي و رهاسازي شود. بر طبق سرشماري سال ۱۳۹۱ به روش مشاهده مستقيم؛ تعداد ۱۹۳۴ راس كل و بز، ۱۶۸۶ راس قوچ و ميش و ۴۸۴ راس جبير و حيواناتي نظير گربه جنگلي، گرگ، كفتار، خوك وحشي و پلنگ نيز مشاهده گرديد.
خشكسالي
به دليل كمبود ريزشهاي جوي، ميزان آبهاي سطحي منطقه بسيار ناچيز است و به جز ايامي كه در اثر بارندگي شديد مسيلها آبدار مي‌گردند. بقيه مواقع سال اكثر مسيلها خشك و بي آب بوده و ساكنان منطقه همچنين وحوش و دامها، نياز خود را از آبهاي زيرزميني تأمين مي‌كنند.چشمه‌ها، رودخانه‌ها، چاهها، قنوات و ريزآب‌هاي موقت و فصلي از منابع آبي اين منطقه به شمار مي‌آيند.
